Παρά την υποκειμενικότητα στη διαμόρφωση του γονικού ρόλου, πολλές έρευνες έχουν διενεργηθεί με στόχο την ανάπτυξη «τυπολογιών» γονέων, καθώς υπήρχε ανάγκη κατηγοριοποίησης των γονέων με βάση τις αξίες και τις μεθόδους που χρησιμοποιούν στην ανατροφή των παιδιών. Έχει βρεθεί, λοιπόν, ότι κάθε γονικός τύπος αντιλαμβάνεται διαφορετικά την οριοθέτηση στα πλαίσια του συστήματος της οικογένειας, κάτι που επιπλέον συσχετίζεται με τη συμπεριφορά που υιοθετούν τα παιδιά. Μιλάμε, όμως, μόνο για συσχέτιση και όχι για αιτιώδη σχέση, δηλαδή δεν μπορούμε να πούμε ξεκάθαρα ότι κάποιος συγκεκριμένος γονικός τύπος οδηγεί τα παιδιά στην υιοθέτηση συγκεκριμένων συμπεριφορών, καθώς υπάρχουν και πολλοί άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με τη συμπεριφορά τους (όπως π.χ. η ηλικία, η ιδιοσυγκρασία-η προσωπικότητα, η κληρονομικότητα, το φύλο κ.ά.).
Ας τα πάρουμε με τη σειρά…
Οι αυταρχικοί γονείς & τα παιδιά τους
Αρχικά, οι αυταρχικοί γονείς
- αντιλαμβάνονται τα όρια ως κάτι που τίθεται αποκλειστικά από τους ίδιους,
- θέτουν σταθερά, αλλά άκαμπτα όρια και απαιτούν υπακοή χωρίς δεύτερη συζήτηση,
- παρέχουν μέτρια στήριξη στα παιδιά και αλληλεπιδρούν ελάχιστα λεκτικά μαζί τους,
- είναι απόλυτα κατευθυντικοί, εκείνοι θέτουν τα όρια, εκείνοι παίρνουν τις αποφάσεις και εκείνοι επιλύουν όλα τα προβλήματα που προκύπτουν.
- Έτσι, περνούν στα παιδιά το μήνυμα ότι δεν είναι άξια, δεν είναι ικανά και δεν αξίζουν την εμπιστοσύνη τους.
Συνακόλουθα, τα παιδιά που ζουν με αυταρχικούς γονείς
- φαίνονται να έχουν χαμηλή αυτό-εικόνα και να αμφιβάλλουν για τον εαυτό τους και τις δυνάμεις τους,
- σπάνια αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, ενώ συνήθως ακολουθούν άλλους και εξαρτώνται από αυτούς, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τους γονείς τους,
- νιώθουν συχνά άγχος, φόβο και έντονη ανασφάλεια (Θα τα καταφέρω;)
- ή εμφανίζουν θυμό προς τους ενήλικες και διάθεση για επαναστατικότητα.
- Συμπερασματικά, τα παιδιά με αυταρχικούς γονείς μπορεί να φαίνονται αποσυρμένα και κλεισμένα στον εαυτό τους, πολύ χαμηλών τόνων ή τρομερά θυμωμένα και αντιδραστικά απέναντι σε οποιονδήποτε ενήλικα προσπαθεί να τα «συμμορφώσει».
Οι επιεικείς γονείς & τα παιδιά τους
Για τους επιεικείς γονείς
- δεν υπάρχουν όρια, ούτε και αντιλαμβάνονται την ανάγκη ύπαρξής τους.
- Το σπίτι μετατρέπεται σε μία ατέλειωτη παιδική χαρά, όπου δεν υπάρχουν κανόνες, όλα επιτρέπονται και πάνω απ’ όλα «ό,τι θέλει το παιδί».
- Όταν παρουσιάζεται κάποια δύσκολη συμπεριφορά ή κάποιο πρόβλημα, αναλαμβάνουν οι ίδιοι την επίλυσή του, αλλά δεν είναι σταθεροί στους χειρισμούς τους και δεν έχουν συνέπεια.
- Είναι μη-κατευθυντικοί σε θέματα οριοθέτησης, αφήνουν πολλά περιθώρια στο παιδί να αυτενεργεί, χωρίς όμως να το καθοδηγούν για το τι είναι αποδεκτό και τι όχι ή ακόμα και χωρίς να είναι σταθεροί σε αυτό που παρουσιάζουν ως αποδεκτό ή μη.
- Κατά συνέπεια, το μήνυμα που δίνουν στα παιδιά είναι ότι όλα είναι αποδεκτά.
Κατ’ αντιστοιχία, τα παιδιά των επιεικών γονέων
- συχνά εμφανίζουν μία υπερβολικά υψηλή αυτό-εικόνα,
- είναι εγωκεντρικά και σκέφτονται μόνο τον εαυτό τους, αφού αυτό έχουν διδαχθεί.
- Είναι υπερβολικά απαιτητικά και πολλές φορές τα χαρακτηρίζουμε «κακομαθημένα».
- Όταν θέλουν κάτι, το θέλουν εκείνη τη στιγμή, δεν έχουν την υπομονή να περιμένουν ή ακόμα την επιμονή να το διεκδικήσουν με επιχειρήματα.
- Αν δε γίνει αυτό που θέλουν συχνά «χαλάνε τον κόσμο», αφού έχουν χαμηλή ανοχή στη ματαίωση. Έχουν μάθει ότι με τον ένα τρόπο ή τον άλλο γίνεται πάντα το δικό τους, οπότε γιατί να μην το διεκδικήσουν;
- Δεν έχουν όρια, είναι παρορμητικά και σε καμία περίπτωση δεν αναλαμβάνουν ευθύνες, αφού πάντα τις παίρνουν πάνω τους η μαμά και ο μπαμπάς.
- Τέλος, είναι υπερβολικά εξαρτημένα από τους γονείς, γιατί μόνο αυτοί τους «καταλαβαίνουν» και
- δεν είναι σε θέση να διαμορφώσουν ισότιμες σχέσεις με άλλους ενηλίκους ή συνομήλικούς τους, αφού έχουν μάθει μόνο να «παίρνουν», χωρίς να χρειάζεται να «δώσουν» τίποτα από τον εαυτό τους.
- Όμως, τι θα γίνει όταν θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουν τον «αληθινό» κόσμο, χωρίς τις πλάτες της μαμάς ή του μπαμπά;
Οι αδιάφοροι γονείς & τα παιδιά τους
Οι αδιάφοροι γονείς
- είναι γενικά απόντες από τη ζωή των παιδιών τους. Τα παιδιά συνήθως μεγαλώνουν «μόνα τους», με τον παππού και τη γιαγιά ή με κάποια κυρία που τα προσέχει.
- Δεν ασκούν κανένα έλεγχο, ούτε επιβάλλουν όρια.
- Πρόκειται για ξεκάθαρα μη-εμπλεκόμενους γονείς, όχι απλά μη-κατευθυντικούς. Η στάση τους θα μπορούσε να αγγίζει κάποιες φορές τα όρια της παραμέλησης.
- Το μήνυμα που περνούν στα παιδιά είναι ότι δεν αξίζουν το ενδιαφέρον, την προσοχή, τη φροντίδα, την αγάπη τους.
Τα παιδιά των αδιάφορων γονέων
- δεν έχουν μάθει να συναναστρέφονται με τους γονείς τους,
- δυσκολεύονται πολύ στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
- Είναι συχνά απαιτητικά, δεν έχουν όρια, ούτε μπορούν να ακολουθήσουν κανόνες.
- Είναι συχνά επιθετικά όταν κάποιος προσπαθεί να τους επιβάλλει όρια (π.χ. στο σχολείο) και
- έχουν έντονα απορριπτική στάση προς τους ενήλικες, μιμούμενα ουσιαστικά τους γονείς τους.
Οι δημοκρατικοί γονείς & τα παιδιά τους
Οι δημοκρατικοί γονείς
- θεωρούν σημαντικά τα όρια για την ανάπτυξη της προσωπικότητας και τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των παιδιών τους,
- πιστεύουν ότι τα όρια πρέπει να τίθενται μετά από συζήτηση και συνεργασία όλων των μερών της οικογένειας και ότι
- τα όρια πρέπει να είναι σταθερά και να τηρούνται με συνέπεια από όλα τα μέρη της οικογένειας.
- Η δύσκολη συμπεριφορά των παιδιών ή γενικά τα προβλήματα που παρουσιάζονται από τη μη τήρηση των ορίων δεν επιλύονται από τους ίδιους: οι ίδιοι προτιμούν να έχουν το ρόλο του καθοδηγητή. Έτσι, καθοδηγούν το παιδί στη διαδικασία επίλυσης των προβλημάτων, τα οποία καταλήγουν να επιλύονται συνεργατικά.
- Με αυτό τον τρόπο ενθαρρύνεται η ανάπτυξη πρωτοβουλιών και καλλιεργείται το αίσθημα αυτονόμησης και αυτοδυναμίας του παιδιού.
- Κατά συνέπεια, οι δημοκρατικοί γονείς μπορούν να χαρακτηριστούν ως επαρκώς κατευθυντικοί.
- Το μήνυμα που παίρνει το παιδί είναι ότι μπορεί να τα καταφέρει, μόνο που για την ώρα χρειάζεται μία μικρή καθοδήγηση για να μάθει πώς να το κάνει αργότερα μόνο του.
Κατά συνέπεια, τα παιδιά των δημοκρατικών γονέων
- έχουν συνήθως θετική αυτο-εικόνα και
- όσο ωριμάζουν κατακτούν και τον αυτο-έλεγχο.
- Ενθαρρύνονται να είναι ανεξάρτητα και το επιζητούν και τα ίδια, αφού αισθάνονται σίγουρα για τις δυνάμεις τους.
- Είναι συνεργάσιμα και πρόθυμα να αναλάβουν τις ευθύνες που τους αναλογούν.
- Επίσης, έχοντας κάνει «πρακτική» μέσα στην οικογένειά τους, είναι κοινωνικά επιδέξια στις αλληλεπιδράσεις τους τόσο με ενηλίκους, όσο και με συνομηλίκους.
Και τώρα ας αρχίσω να αναρωτιέμαι (αν δεν το έχω ήδη κάνει…):
- Με ποιον από τους παραπάνω τύπους μοιάζω περισσότερο;
- Μου θυμίζει κάποια από τις παραπάνω περιγραφές το δικό μου παιδί;
- Πώς οι αντιλήψεις και η συμπεριφορά μου το επηρεάζουν τελικά;
- Μου αρέσουν οι απαντήσεις που δίνω σε αυτές τις ερωτήσεις;
- Αν ναι, μπορώ να συνεχίσω μπρος στο δρόμο που χάραξα!!
- Αν όχι, τι χρειάζομαι να αλλάξω στον τρόπο που βλέπω τα πράγματα και συμπεριφέρομαι ως γονέας; Πώς θα το κάνω αυτό;